Küresel Ekonomi : Merkantilizm, Sömürgecilik ve Sanayi Devrimi #2

Küresel Ekonomi : Merkantilizm, Coğrafi Keşifler, Sömürgecilik ve Sanayi Devrimi 

Küresel ekonomi, 15. yüzyıldan başlayarak farklı kıtaları, kültürleri ve kaynakları birbirine bağlayan, kademeli ve karmaşık bir tarihi sürecin ürünüdür. Sunduğunuz kaynaklar, bu sürecin temel taşlarını oluşturan Coğrafi Keşifler, Merkantilizm, Sömürgecilik ve Sanayi Devrimi'nin birbirini tetikleyen bir döngü içinde nasıl çalıştığını ayrıntılarıyla göstermektedir.

Coğrafi Keşifler ve Merkantilist Ulus-Devletlerin Yükselişi

Küresel ekonominin başlangıç noktası, 15. yüzyılın sonlarında İspanya ve Portekiz gibi ulus-devletlerin öncülüğünde gerçekleşen Coğrafi Keşifler'dir. Kristof Kolomb'un 1492'de Amerika'ya ulaşması, sadece yeni toprakların keşfi değil, aynı zamanda dünya ticaretinde devrim niteliğinde bir dönüm noktası olmuştur. Bu keşifler, Avrupa'nın Asya'ya doğrudan deniz yolları bulmasını ve böylece karadan yapılan pahalı ve riskli ticarete olan bağımlılığını azaltmasını sağlamıştır. Bu yeni ticaret rotaları, küresel çapta bir mal, sermaye ve hatta insan akışının başlamasına neden olmuştur.

Bu keşiflerin getirdiği zenginlik arayışı, Avrupa'da merkantilizm adını verdiğimiz bir ekonomik düşünce ve politika sistemini doğurmuştur. Thomas Mun'un eserinde de açıkça belirtildiği gibi, merkantilistler bir ulusun gücünü ve zenginliğini, elindeki altın ve gümüş miktarıyla ölçmüştür. Bu nedenle, devletler dış ticarette sürekli bir fazla vermeyi, yani daha çok mal satıp daha az mal almayı hedeflemiştir. Bu amaçla, ihracatı teşvik eden (gümrük vergisi indirimleri) ve ithalatı kısıtlayan (yüksek gümrük vergileri) politikalar uygulanmıştır. Mun'a göre, dış ticaret bir krallığın "büyük bir servet kaynağı" ve "savaşların can damarı" idi. Bu düşünce, sadece ekonomik bir hedef değil, aynı zamanda ulusal gücü ve askeri hegemonyayı pekiştiren stratejik bir yaklaşım olmuştur. Bu dönemde kurulan tekelci ticaret şirketleri (örneğin, Britanya Doğu Hindistan Şirketi), devletin desteğiyle denizaşırı topraklarda ticari ayrıcalıklar elde etmiştir.

Sömürgeciliğin Ekonomik ve Sosyal Dengesizliği

Coğrafi keşiflerin sağladığı yeni topraklar, merkantilist devletlerin amaçlarını gerçekleştirmesi için ana mekanizma olan sömürgeciliği mümkün kılmıştır. Daron Acemoğlu ve James Robinson'ın Ulusların Düşüşü adlı kitabındaki analizler, sömürgeciliğin temelinde, yerel halkın ve kaynakların acımasızca sömürülmesi yatan "sömürücü" siyasi ve ekonomik kurumların kurulduğunu vurgulamaktadır. Karayipler'deki şeker plantasyonları veya Güney Amerika'daki madenler, Avrupalı elitlerin zenginleşmesi için korkunç koşullarda çalıştırılan köleleştirilmiş işgücüne dayanıyordu.

Bu süreç, sömürgeleştirilen bölgelerde derin bir ekonomik durgunluğa ve kalıcı yoksulluğa yol açarken, Avrupa'da Sanayi Devrimi için hayati olan sermaye birikimini ve kaynak akışını hızlandırmıştır. Sömürgelerden elde edilen ham maddeler (pamuk, şeker, tütün vb.) ve bu bölgelere satılan mamul ürünler, Avrupa ekonomileri için bir döngü yaratmıştır. Sömürgecilik, Sanayi Devrimi için gerekli olan ham maddeleri ve pazarları sağlayarak bu süreci bir nevi finanse etmiştir.

Sanayi Devrimi ve Modern Kapitalist Sistemin Doğuşu

Sömürgeciliğin sağladığı sermaye birikimi ve küresel ticaretin yarattığı zenginlik, 1750'lerde İngiltere'de başlayan Sanayi Devrimi için gerekli ortamı hazırlamıştır. David Landes'in Zincirsiz Prometheus adlı eserinde de belirtildiği gibi, Sanayi Devrimi sadece teknolojik bir sıçrama değil, aynı zamanda üretim süreçlerini, işgücü ilişkilerini ve sosyal yapıyı tamamen değiştiren bir dönüşüm olmuştur. Buhar motoru ve yeni tekstil makineleri gibi yenilikler, üretimi ve verimliliği eşi benzeri görülmemiş bir hızda artırmıştır.

Angus Maddison'ın The World Economy adlı çalışmasında sunduğu istatistikler, bu dönüşümün ekonomik etkilerini somutlaştırmaktadır. 1820-1913 yılları arasında, dünya genelinde kişi başına düşen gelir, tarihin önceki hiçbir döneminde görülmediği kadar hızlı bir şekilde, yılda %0.9'luk bir artış göstermiştir. Bu, 1500-1820 dönemindeki durgunluğa kıyasla muazzam bir büyüme ivmesi anlamına geliyordu.

Sanayi Devrimi'nin sosyal ve küresel sonuçları ise şu şekilde özetlenebilir:

• Küresel Entegrasyon: Yeni ulaşım (tren yolları ve buharlı gemiler) ve iletişim teknolojileri (telgraf), uluslararası ticareti hızlandırmış ve farklı coğrafyaları birbirine daha sıkı bağlamıştır. Eric Hobsbawm'ın Sermaye Çağı adlı eserinde anlattığı gibi, 19. yüzyılda bir Londralı, telgraf aracılığıyla dünyanın her yerinden ürün siparişi verebiliyordu.

• Yeni Sosyal Sınıfların Yükselişi: Sanayi Devrimi, yeni bir toplumsal yapı yaratmıştır. Eski feodal yapının yerini, "büyük bir sömürülen ücretli işçi kitlesi ile küçük bir sömüren üretim aracı sahibi grubu arasında" kutuplaşmış bir toplum almıştır. Bu durum, modern kapitalist sistemin temelini atmıştır.

• Küresel Yayılım: Britanya'daki sanayi teknikleri, hızla diğer Avrupa ülkelerine (Almanya, Fransa, Belçika gibi) yayılmış ve sanayileşme küresel bir fenomen haline gelmiştir. Bu yayılım, dünya çapında bir ekonomik dönüşüm sürecini başlatarak, ekonomik gücün sadece tek bir ulusta toplanmadığı bir dünya düzenine zemin hazırlamıştır.

Bu kaynakların bir araya gelmesiyle, küresel ekonominin oluşumu, sadece bir dizi ekonomik olayın değil, aynı zamanda teknolojik ilerlemenin, kurumsal değişimlerin, sosyal çatışmaların ve küresel güç dinamiklerinin iç içe geçtiği çok boyutlu bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır.